Rewolucja Bujida w X wieku: wzrost potęgi szyitów i początek złotego wieku perskiego

X wiek był okresem wielkich przeobrażeń na Bliskim Wschodzie, a rewolucja Bujida w Persji odegrała w nich kluczową rolę. Dynastia Bujidów, wywodząca się z plemienia Daylamidów zamieszkujących góry Elburz, dokonała spektakularnego przejęcia władzy od dotychczasowych panujących - Samanidów. Ich sukces opierał się na kilku czynnikach: sprawnie przeprowadzonej kampanii militarnej, umiejętnym wykorzystaniu podziałów wśród lokalnych elit i wspieraniu przez szyicką ludność.

Bujidy byli gorliwymi wyznawcami islamu szyickiego, a ich panowanie zapoczątkowało nowy rozdział w historii Persji. Do tej pory Persja była dominowana przez kalifat abbasydzki i islam sunnicki. Bujidy jednak poparli szyicki odłam islamu, co przyczyniło się do wzrostu popularności tej religii w regionie.

Przyczyny rewolucji Bujida:

• Spadek potęgi Samanidów: Dynastia Samanidów, która rządziła Persją przez blisko stulecie, zaczęła tracić na sile w X wieku. Ich władza została osłabiona przez wewnętrzne konflikty i naciski ze strony innych dynastii.

• Wzrost potęgi Bujidów: Plemiona Daylamidów, z których wywodzili się Bujidy, były znane ze swojej siły militarnej i umiejętności wojenne. Ich ambicje polityczne rosły wraz z ich rosnącym wpływem.

• Wsparcie szyickiej ludności: Wielu Persów było przychylnych islamu szyickiemu, który od dawna był marginalizowany przez sunnickich kalifów Abbasydów. Bujidy wykorzystał ten fakt, zdobywając poparcie wśród ludności i obiecując im większe wpływy religijne.

Konsekwencje rewolucji Bujida:

• Wzrost znaczenia islamu szyickiego: Panowanie Bujidów doprowadziło do rozkwitu islamu szyickiego w Persji. Zbudowano nowe meczety i szkoły religijne, a uczone dysputy teologiczne stały się ważną częścią życia intelektualnego.

• Rozwoj kultury perskiej: Okres rządów Bujidów jest uznawany za jeden z najświetniejszych etapów w historii Persji. Rozwijała się literatura, poezja i architektura. Wiele znanych dzieł literackich powstało właśnie w tym okresie.

• Powstanie niezależnych emiratów: Bujidy podzielili swoje terytorium na kilka mniejszych emiratów, z których każdy miał własnego gubernatora. Ta decentralizacja władzy doprowadziła do pewnego stopnia autonomii poszczególnych regionów Persji.

Tabela: Podział terytorium przez Bujidów

Emirat	Gubernator	Główne miasto
Irak	Fakhr ad-Dawla	Bagdad
Azerbejdżan	Mu’izz ad-Dawla	Tebriz
Chorasan	Rukn ad-Dawla	Herat

Kulturystyka i intelektualizm za panowania Bujidów:

Rewolucja Bujida nie tylko zmieniła układ polityczny Persji, ale także wpłynęła na jej rozwój kulturalny. Okres ten nazwany został „złotym wiekiem perskim” ze względu na intensywny rozkwit literatury, filozofii, astronomii i matematyki.

W Bagdadzie, stolicy kalifatu Abbasydów, Bujidy wspierali prace naukowe. Znany uczony i lekarz Al-Razi napisał swoje najważniejsze dzieła medyczne właśnie w tym czasie. W dziedzinie filozofii rozkwitała scholastyczna tradycja - filozofowie dyskutowali na temat istoty Boga, natury rzeczywistości i roli człowieka w świecie.

Architektura i sztuka za panowania Bujidy:

Architektura epoki Bujidów charakteryzowała się elegancją i finezją. Wzniesiono wiele meczetów, pałaców i bibliotek, które do dziś zachwycają swoją urodą.

Jednym z najsłynniejszych przykładów architektury Bujida jest meczet w Masdźed-e Dżame w Isfahanie. Zbudowany na przełomie X i XI wieku, imponuje swoim bogatym zdobnictwem i precyzyjną konstrukcją. Inne ważne budowle z tego okresu to pałac Al-Kuha w Bagdadzie i mauzoleum Bujidy w Rey.

Koniec dynastii Bujidów:

Dynastia Bujidów rozpadła się na początku XI wieku, a jej terytorium zostało podzielone między różne potęgi regionalne. Mimo krótkiego okresu panowania, Bujidy zostawiły trwały ślad w historii Persji. Ich rewolucja doprowadziła do wzrostu znaczenia islamu szyickiego i zapoczątkowała okres intensywnego rozwoju kulturowego, który trwał przez wiele kolejnych stuleci.